Η αναβίωση των κρητικών ηθών και εθίμων κάθε χρόνο αποτελεί μία “ιεροτελεστία”. Από τα έθιμα που ξεχωρίζουν είναι το χριστόψωμο, το γιορτινό προζύμι, η μπουγάτσα, το έθιμο των Αέριδων, η μπουγάτσα και φυσικά τα κάλαντα με την κρητική λύρα να “μπαίνει” σε κάθε σπίτι.

Η Κρήτη διαθέτει εδώ και χρόνια έναν δικό της “εορταστικό” χάρτη ο οποίος περιλαμβάνει τοπικές συνήθειες και τοπικές παραδόσεις οι οποίες κληρονομούνται από γενιά σε γενιά και συστήνουν ένα αρμονικό παζλ καθώς και έναν ξεχωριστό χαρακτήρα με αποκλειστικά κρητικό άρωμα και κρητική καταγωγή.

Το εντυπωσιακό είναι ότι, από χωριό σε χωριό, τα ήθη και τα έθιμα των γιορτών μπορεί και να διαφέρουν ή να έχουν παραλλαγές, ώστε όταν επισκέπτεσαι κάθε ένα από αυτά να πρωταγωνιστεί το στοιχείο της έκπληξης καθώς και της εξερεύνησης.

Τα Χριστούγεννα στη Κρήτη είναι μία μακραίωνη παράδοση και διακατέχονται και από έναν μοναδικό συμβολισμό. Παλιότερα ήταν ένας κύκλος που έχει την αρχή του την επόμενη μέρα της γιορτής του Αγ. Φιλίππου, στις 14 Νοεμβρίου. Η Πρωτοχρονιά και τα Φώτα ακολουθούν για να σε μεταφέρουν στο δικό τους πνεύμα.

Ακόμα και αν τα τελευταία χρόνια τα δυτικοευρωπαϊκά έθιμα διαδίδονται όλο και περισσότερο σε κάθε σημείο, η Ελλάδα και όλες οι περιοχές της επιμένουν να διατηρούν τα τοπικά τους έθιμα, να υψώνουν τη λαογραφία του κάθε τόπου και να ακολουθούν με απόλυτο σεβασμό και αγάπη ήθη και συνήθειες που, αν και ήρθαν από τις παλαιότερες γενιές, συνεχίζουν να υπάρχουν και «ζουν» ανάμεσά μας.

 Η Κρήτη των Γιορτών και τα έθιμά της που παραμένουν αναλλοίωτα… και σε ταξιδεύουν σε άλλες εποχές.

Το ταξίδι σου στην Κρήτη των Χριστουγέννων έχει ένα βίωμα γλυκό και άκρως συμβολικό. Η αναπαράσταση της Φάτνης, τα γλυκίσματα, τα χοιροσφάγια όπως τα αποκαλούν, τα κάλαντα με κρητική λύρα και την ντοπιολαλιά του τόπου, η περιβόητη μπουγάτσα και πολλά ακόμα είναι μόνο μερικά που κάνουν τον «γύρο» των γιορτών σε κρητική γη.

Η Αναπαράσταση της φάτνης στην Κίσαμο Χανίων…

Μία από τις πιο γνωστές τοπικές συνήθειες είναι η αναπαράσταση της φάτνης. Το γεγονός, παραδοσιακά εδώ και χρόνια, γίνεται στη σπηλιά του ‘Αι Γιάννη στην Μαραθοκεφάλα Κισάμου, την παραμονή των Χριστουγέννων.

 Η αναπαράσταση της φάτνης όπου γεννήθηκε ο Χριστός, με πρόβατα, βοσκούς, φωτιές, σήμαντρα και το αστέρι να λάμπει στην κορυφή της σπηλιάς, δίνει ιδιαίτερο χρώμα. Παλιότερα, από την παραμονή των Χριστουγέννων, οι γεωργοί, οι βοσκοί και οι ναυτικοί έλεγαν «πώς παλεύουν οι καιροί και οι αέρηδες ποιος θα γεννηθεί και ποιος θα βαπτισθεί». Οποίος γεννηθεί, όποιος δηλαδή υπερισχύσει και βγει νικητής την ημέρα των Χριστουγέννων, αυτός θα υπερισχύσει μέχρι και τα Φώτα, αλλά και ολόκληρο τον καινούργιο χρόνο.

Τα περιβόητα Χοιροσφάγια της Κρήτης…

Αυτό το κρητικό έθιμα το οποίο κρατά χρόνια ολόκληρα συνδέεται με τη συνήθεια της κρητικής οικογένειας να μεγαλώνει όλο τον χρόνο έναν χοίρο ο οποίος σφάζεται την παραμονή των Χριστουγέννων, αποτελώντας το κύριο και αγαπημένο χριστουγεννιάτικο πιάτο της ημέρας.

Σε πολλές περιοχές της Κρήτης, συνηθίζεται την επόμενη μέρα να μαζεύονται παρέες και να ετοιμάζουν γαστρονομικά καλούδια για όλο τον χρόνο όπως λουκάνικά, απάκι καθώς και το «διάσημο σε κάθε γωνιά», σύγκλινο, το οποίο είναι κρέας γουρουνιού κομμένο σε μικρά κομμάτια, που αφού ψηθεί μπαίνει σε μεγάλα δοχεία και καλύπτεται με το λιωμένο λίπος του ζώου.

Αξίζει να αναφερθεί πως οι παραπάνω «μαγειρικές ιεροτελεστίες» είχαν σκοπό να συντηρήσουν το κρέας για αρκετούς μήνες. Το πάστωμα και το κάπνισμα είναι από τους πιο συνήθεις τρόπους.

 Από το χοιροσφάγιο της παραμονής Χριστουγέννων, έβγαιναν και άλλες νοστιμιές που είναι ιδιαίτερα γνωστές στον κρητικό κόσμο. Κάποιες από αυτές είναι η πηχτή τσιλαδιά, όλο το κρέας από το κεφάλι του γουρουνιού το οποίο βράζει και ο ζωμός που προκύπτει όταν παγώσει γίνεται ένα πηχτό ζελέ που μέσα του βρίσκονται τα κομμάτια του κρέατος. Επίσης οι ομαθιές, που συνηθίζονται σε πολλά χωριά, είναι τα έντερα του χοίρου γεμισμένα με ρύζι, σταφίδες και κομματάκια από το συκώτι του, ενώ οι τσιγαρίδες είναι κομμάτια μαγειρεμένου λίπους με μπαχαρικά που συνδυάζουμε με ζυμωτό ψωμί για κολατσιό όταν μαζεύουμε τις ελιές.

Το Χριστόψωμο του νησιού έχει ιστορία…

Θα συναντήσεις πολλούς στην Κρήτη να σ’ το αποκαλούν ξομπλιαστό ψωμί. Και πολύ σωστά, διότι είναι περίτεχνα διακοσμημένο με αλέτρια, πουλιά, άνθη και ζώα τα οποία είναι στολίδια από το ζυμάρι. Στο κέντρο πρωταγωνιστεί ένας μεγάλος σταυρός και ένα καρύδι.

Το Χριστόψωμο της Κρήτης πρωταγωνιστεί σε κάθε σπίτι με την παράδοση να θέλει, κατά το ζύμωμα, νοικοκυρές να τραγουδάνε «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει».

Μερίδιο σε ένα κομμάτι χριστόψωμο, κατά τις παλιές εποχές, είχαν και τα ζώα της οικογένειας, που ο νοικοκύρης το έτριβε και το ανακάτευε με πίτουρα για να το φάνε και να είναι ευλογημένα όλο τον χρόνο.

Το γιορτινό προζύμι του Αμαρίου…

Στα ορεινά του Ρεθύμνου και πιο συγκεκριμένα στο Αμάρι, τη νύχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, οι ντόπιοι έβαζαν λίγη ζύμη σ’ ένα ξύλινο σκαφάκι και, ενώ ξενυχτούσαν τρωγοπίνοντας, η ζύμη φούσκωνε και γινόταν προζύμι. Τότε λοιπόν. εκείνη τη χρονική στιγμή, πίστευαν ότι ήταν η ώρα που γεννιέται ο Χριστός.

Τα γλυκίσματα της Κρήτης έχουν παράδοση και άπλετη νοστιμιά…

Τι δεν θα έδινες για τα παραδοσιακά γλυκίσματα της Κρήτης… Τα μελομακάρονα, οι κουραμπιέδες, η Βασιλόπιτα, οι γλυκοκουλούρες, τα σαρίκια αλλά και τα ξεροτήγανα ξετρελαίνουν κάτω από το πνεύμα των Χριστουγέννων.

Τα μελομακάρονα συνηθίζεται να βουτιούνται σε μέλι και να πασπαλίζονται με κοπανισμένο καρύδι, σησάμι και κανέλα. Οι κουραμπιέδες έχουν αγνό βούτυρο, ρακί, αμύγδαλα, ζάχαρη άχνη. Οι γιαγιάδες και οι παππούδες ακόμα λένε ότι η ζάχαρη συμβολίζει τα χιονισμένα βουνά του νησιού. Τα σαρίκια είναι από φύλλο ζύμης, τηγανίζονται σε καυτό λάδι και πασπαλίζονται με κανέλα και σουσάμι ενώ τα ξεροτήγανα είναι περίπου ίδια με τα σαρίκια αλλά τυλίγονται στα δάκτυλα.

Τα κάλαντα της Κρήτης ηχούν σε κάθε χωριό…

Στην ντοπιολαλιά του τόπου και με κρητική λύρα και λαούτα, μνημονεύουν τα γεγονότα των εορτών και μοιράζουν ευχές στους νοικοκύρηδες κάθε παραμονή.

 Το έθιμο των «Αέρηδων»…

Πρόκειται για το έθιμο που είναι άμεσα συνδεδεμένο με τη φύση. Από την παραμονή των Χριστουγέννων λοιπόν οι γεωργοί, οι κτηνοτρόφοι και οι ψαράδες έλεγαν «πώς παλεύουν οι καιροί, και οι αέρηδες ποιος θα γεννηθεί και ποιος θα βαπτισθεί». Όποιος γεννηθεί, ο αέρας δηλαδή που θα υπερισχύσει την ημέρα των Χριστουγέννων, αυτός θα είναι που θα κρατήσει μέχρι των Φώτων και για το μεγαλύτερο μέρος του καινούριου χρόνου.

Η γιορτινή μπουγάτσα του Ηρακλείου…

Μία από τις πιο νόστιμες τοπικές συνήθειες που συμβαίνει στο Ηράκλειο με τους κατοίκους να καταναλώνουν μπουγάτσα πασπαλισμένη με ζάχαρη και κανέλα. Άλλο ένα έθιμο με έντονο τον συμβολισμό, καθώς θεωρείται την Πρωτοχρονιά ότι απολαμβάνοντας κανείς μπουγάτσα απολαμβάνει και την πρώτη γλυκιά γεύση του χρόνου. Την παραμονή της πρωτοχρονιάς, στο Ηράκλειο στήνονται υπαίθριοι πάγκοι για τη διανομή μπουγάτσας.

Ο αγιασμός των κουδουνιών της Νότιας Κρήτης…

Ένα έθιμο που το ασπάζονται ιδιαιτέρως οι ντόπιοι μέχρι και σήμερα. Οι κτηνοτρόφοι από τη μεριά τους θεωρούν ότι ο αγιασμός των κουδουνιών είναι κάθαρση και ευλογία για το κοπάδι. Κυρίως στα Σφακιά και στα Καπετανιανά Χανίων, αλλά και σε άλλα χωριά, οι κτηνοτρόφοι πηγαίνουν τα κουδούνια των ζώων τους δίπλα στον σταυρό του αγιασμού για να τα αγιάσουν.