Έτυχε να επισκεφθώ για πρώτη φορά στη ζωή μου τη Σόφια τέλη Μαρτίου για λίγες ημέρες. Όταν ξύπνησα την πρώτη Απριλίου στο διαμέρισμα που νοίκιαζα, είδα στον δρόμο έξω ένα θέαμα που έμελλε να μου μείνει αξέχαστο.

Τα πανέμορφα ψηλά δέντρα της Σόφιας, οι λεύκες, οι κερασιές, οι μυγδαλιές, που είχαν ανθίσει παρά τον άγριο χειμώνα της Βουλγαρίας, είχαν στολιστεί με κόκκινες και λευκές κλωστές σε κάθε σχέδιο που μπορείς να βάλεις στον νου σου.

Το έθιμο των “Μάρτηδων”

Η Εκκλησία, και συγκεκριμένα ο Ιεράρχης Ιωάννης ο Χρυσόστομος, χαρακτήρισε τους “Μάρτηδες”, δηλαδή τα βραχιολάκια από λευκή και κόκκινη κλωστή, ως ειδωλολατρικό έθιμο, ήδη από τον 5ο αιώνα. Ο ερυθρόλευκος, όμως, εορτασμός του Μάρτη, έθιμο αρχαιοελληνικό, επιβίωσε εμφανίζοντας μεγάλη διείσδυση σε όλες τις χώρες των Βαλκανίων.

Οι ρίζες του βρίσκονται στην Αρχαία Ελλάδα και τα Ελευσίνια Μυστήρια, όπου οι μύστες έδεναν μια κλωστή, την Κρόκη, στο δεξί τους χέρι και το αριστερό τους πόδι. Την 1η Μαρτίου, την παλιά πρωτοχρονιά της ανθρωπότητας, ο ήλιος λέγεται ότι ανακτά τις δυνάμεις του και η φύση ανασαίνει φέρνοντας την άνοιξη, την αναγέννηση και την ανθοφορία πιο κοντά.

Στη σύγχρονη Ελλάδα, η παράδοση θέλει τα παιδιά να φορούν “Μάρτη” από την 1η ως την 31η του Μάρτη, ένα βραχιολάκι φτιαγμένο από λευκή και κόκκινη κλωστή, στριφογυρισμένες μεταξύ τους. Ο λόγος είναι ότι ο Μάρτης αυτός προστατεύει το πρόσωπο και το δέρμα των παιδιών από τον πρώτο ήλιο της Άνοιξης, ώστε να μην καούν. Αποτελεί επίσης ασπίδα προστασίας από τα κουνούπια, τους ψύλλους, τις αρρώστιες και άλλα δεινά.

Η Μπάμπα Μάρτα της Βουλγαρίας

Το έθιμο του Μάρτη έχει μεγάλη ισχύ στη Βουλγαρία. Οι γείτονές μας το ονομάζουν “Μαρτενίτσα” και φτιάχνουν όμορφα στολίδια-φυλαχτά από άσπρες και κόκκινες κλωστές που φορούν στο πέτο, ενώ τοποθετούν και κόκκινα στολίδια έξω από τα σπίτια τους, ώστε να μην τους κάψει η Μπάμπα Μάρτα (ελληνιστί, η γιαγιά Μάρτα), η προσωποποίηση του Μάρτη. Πρόκειται για τη Γιαγιά Μάρτα, τη μυθική φιγούρα που φέρνει μαζί της το τέλος του κρύου χειμώνα και την αρχή της άνοιξης. Οι διακοπές της Μπάμπα Μάρτα στη Βουλγαρία γιορτάζονται την 1η Μαρτίου με την ανταλλαγή και τη χρήση της μαρτενίτσας μεταξύ φίλων και αγαπημένων. Η κόκκινη και η λευκή κλωστή συμβολίζουν την υγεία και την ευτυχία και υπενθυμίζουν ότι η άνοιξη είναι πλέον κοντά.

Είναι συγκλονιστικά όμορφο το θέαμα των στολισμένων δέντρων και θάμνων στην πόλη, οι ντόπιοι το σέβονται πάρα πολύ και θα δεις έξω από ναούς τα πιο περίτεχνα και πλουμιστά υφαντά και κοσμήματα που θα μπορούσαν να φτιαχτούν για αυτόν τον σκοπό.

Πιστεύεις δεν πιστεύεις στα έθιμα, θα εντυπωσιαστείς από αυτόν τον χρωματιστό και ελπιδοφόρο εορτασμό της άνοιξης στην υπέροχη Σόφια -θα είναι λόγος να θες να την επισκεφθείς ξανά κάποιον Μάρτη... Κι αν μπεις στον πειρασμό να πάρεις κάποιο φυλαχτό από τα δέντρα της πόλης, σκέψου το ξανά. Οι Βούλγαροι τα θεωρούν ιερά! Θα σου πρότεινα να κρεμάσεις κι εσύ το δικό σου που θα φτιάξεις με την φαντασία σου και τα πιο απλά και ταπεινά υλικά.